خلاصه فصل

1- تغيير مسير پرتو نور در مرز دو محيط شفاف، شكست نور ناميده مي شود.

2- بنا به اصل برگشت پذيري نور، مسير پرتوهاي نور به جهت تابش آنها بستگي ندارد. يعني اگر در پديده شكست نور جهت تابش پرتو نور عوض شود، نور همان مسير قبلي را طي خواهد نمود.

3- علت شكست نور تغيير سرعت آن در مرز دو محيط شفاف است.

4- نسبت سرعت نور در هوا( C ) به سرعت نور در يك محيط شفاف( V) را ضريب شكست آن محيط مي نامند و با نماد n نشان مي دهند.

C سرعت نور در خلاء( يا تقريباً هوا) است كه برابر مي باشد.

5- هر چقدر ضريب شكست يك محيط شفاف بيشتر باشد، نور در آن بيشترمي شكند و نيز سرعت نور در آن كمتر مي شود.

6- ضريب شكست خلاء( يا تقريباً هوا) برابر يك در نظر گرفته مي شود.

7- نسبت ضريب شكست دو محيط برهم را ضريب شكست نسبي دو محيط مي نامند.

8- رابطه بين ضريب شكستها و سرعتهاي نور در دو محيط شفاف به صورت زير است:

9- در پديده شكست نور، هرگاه زاويه شكست 90 درجه باشد زاويه تابش را زاويه حد دو محيط مي نامند.

10- در پديده شكست نور، هرگاه زاويه تابش نور در محيط غليظ از زاويه حد بيشتر باشد، پديده بازتابش كلي اتفاق مي افتد. در اين حالت تمامي پرتوهاي نور از سطح جداكننده دو محيط به محيط غليظ باز تابيده مي شوند.

11- منشور جسم شفاف و سختي است كه معمولاً قاعده آن به شكل مثلث بوده و داراي دو وجه غير موازي است. هرگاه پرتو نور يك رنگي به يكي از وجه هاي آن بتابد، شكسته شده و به طرف قاعده ضخيم منشور منحرف مي شود. از منشورها معمولاً براي بازتابش كلي و پاشيدگي نور استفاده مي شود.

12- منشورهاي بازتابش كلي از شيشه اي با زاويه حد 42 درجه و قاعده اي به شكل مثلث قائم الزاويه متساوي الساقين ساخته مي شوند. اين منشورها مي توانند پرتوهاي نور را به دو صورت بازتابش كلي و منحرف نمايند:

الف) يك بار بازتابش كلي و انحراف به اندازه 90 درجه.

ب) دو بار بازتابش كلي و انحراف به اندازه 180درجه.

13- جدا سازي رنگهاي نور سفيد به وسيله منشور را پاشيدگي نور مي نامند.

14- رنگهاي تشكيل دهنده نور سفيد را طيف نور سفيد مي نامند. اين رنگها به ترتيب عبارتند از : قرمز، نارنجي، زرد، سبز، آبي، نيلي، بنفش.

15- علت پاشيدگي نور توسط منشور آن است كه ضريب شكست منشور براي نورهاي مختلف يكسان نيست و به همين دليل انحراف آنها پس از خروج از منشور متفاوت بوده و از هم جدا مي شوند. در اين پديده نور بنفش بيشترين انحراف و نور قرمز كمترين انحراف را پيدا مي كنند.

16- عدسي ها اجسام شفافي هستند كه مي توانند پرتوهاي موازي نور را بعد از عبور از خود در يك نقطه جمع كنند يااز هم دور نمايند. به اين جهت به دو نوع همگرا يا واگرا تقسيم مي شوند.

17- در عدسي هاي همگرا معمولاً لبه عدسي نازكتراز قسمت مياني است و به اين خاطر آنها را كوژ يا محدب نيز مي نامند. همچنين در عدسي هاي واگرا معمولاً قسمت مياني نازكتر از لبه عدسي است و به اين خاطر آنها را كاو يا مقعر نيز مي نامند.

18- علت همگرايي يا واگرايي عدسي ها آنست كه هر عدسي را مي توان تركيبي از چند منشور در نظر گرفت كه روي هم قرار گرفته اند و پرتوهاي نور را به طرف قاعده ضخيم خودمنحرف مي كنند.

19- يك عدسي با موارد زير مشخص مي شود:

مركز نوري، مركز انحنا، محور اصلي، كانون اصلي و شعاع عدسي.

ـ براي تعريف هر يك از اين موارد به متن درس مراجعه نماييد).

20- هر عدسي داراي دو كانون اصلي است كه در طرفين آن قرار دارند و بين فاصله كانوني عدسي ( f) و شعاع آن(r) رابطه زير برقرار است:

21- براي رسم تصوير در عدسي ها از پرتوهاي راهنما استفاده مي شود. اين پرتوها عبارتند از:

الف) پرتوي كه موازي محور اصلي به عدسي مي تابد و پس از شكست در عدسي خود يا امتداد كانون عدسي مي گذرد.

ب) پرتوي كه خود يا امتداد آن از كانون اصلي عدسي مي گذرد و پس از شكست در عدسي به موازات محور اصلي خارج مي شود.

پ) پرتوي كه از مركز نوري عدسي مي گذرد و بدون شكست خارج مي شود.

22- در عدسي همگرا بر حسب فاصله و محل جسمي كه در مقابل آن قرار دارد، شش نوع تصوير ايجاد مي شود. هنگامي كه جسم در داخل فاصله كانوني عدسي قرار دارد تصوير آن مجازي و مستقيم است. اما در بقيه موارد تصويرها هميشه حقيقي و وارونه هستند.

33- عدسي واگرا از جسمي كه در مقابل آن قرار دارد هميشه يك نوع تصوير كوچكتر،مستقيم و مجازي ايجاد مي كند.

24- در عدسي ها، بين فاصله جسم تا عدسي( p ) و فاصله تصوير تا عدسي( q ) و فاصله كانوني عدسي( f )رابطه زير برقرار است:

در اين رابطه هرگاه كانون يا تصوير مجازي باشد، علامت آنرا منفي در نظر مي گيريم.

25- بزرگنمايي خطي در عدسي ها برابر نسبت اندازه تصوير( AB) به اندازه جسم(AB) است، و آنرا با حرف m نشان مي دهند:

m=AB/AB=q/p

26- توانايي عدسي در همگرا يا واگرا كردن پرتوهاي نور را توان عدسي مي نامند و بنا به تعريف برابر معكوس فاصله كانوني عدسي( بر حسب متر) است. توان عدسي را با حرف D نشان مي دهند و يكاي آن ديوپتر( d) است:

توان عدسي همگرا مثبت و توان عدسي واگرا منفي است.

27- يك ديوپتر توان عدسي است كه فاصله كانوني آن يك متر باشد.

28- ابزارهاي نوري وسايلي هستند كه توانايي چشمان ما را افزايش مي دهند. برخي از اين ابزارها عبارتند از: ذره بين، دوربين دوچشمي، دوربين نجومي، يا تلسكوپ و ميكروسكوپ.

29- ذره بين يك عدسي همگرا با فاصله كانوني چند سانتي متر است و از اشيايي كه در داخل فاصله كانوني آن قرار مي گيرند، تصويري مستقيم، بزرگتر و مجازي ايجاد مي كند.

30- يك ميكروسكوپ ساده از دو عدسي همگرا تشكيل مي شود. عدسي كه در مقابل جسم ريز قرار دارد و داراي فاصله كانوني كوچكي است، عدسي شئي ناميده مي شود و عدسي را كه در مقابل چشم قرار دارد و داراي فاصله كانوني بزرگتري است، عدسي چشمي مي نامند. عدسي ها را طوري تنظيم ميك نند كه تصوير عدسي شئي در داخل فاصله كانوني عدشي چشمي قرار گيرد، در اين صورت تصوير نهاييدر ميكروسكوپ به صورت مجازي، بزرگتر و وارونه نسبت به شئي تشكيل مي شود.

31- يك تلسكوپ ساده از دو عدسي همگرا تشكيل مي شود. عدسي كه در مقابل جسم دور قرار دارد و داراي قطر و فاصله كانوني بزرگي است. عدسي شئي ناميده مي شود و عدسي را كه در مقابل چشم قرار دارد و داراي فاصله كانوني كوچكي است، عدسي چشمي مي نامند. عدسي ها را طوري تنظيم مي كنند كه تصوير عدسي شئي كه در محل كانون آنست تقريباً بر روي كانون عدسي چشمي نيز قرار گيرد( در اين حالت تقريباً دو كانون بر هم منطبق هستند). در اين صورت تصوير نهايي در بي نهايت تشكيل مي شود و پرتوهاي نوري كه بر چشم مي رسند، به نظر مي آيند كه از يك تصوير مجازي و وارونه در بي نهايت مي آيند.